Mag ik dat zo maar zeggen dan? – Auteursrecht op quotes

Taal is, ondanks mijn spel-handicap, een van mijn grootste liefdes. Bij het zien van alliteraties gaat mijn hart sneller kloppen en een mooi geformuleerde zin tovert een glimlach op mijn gezicht. Soms verzin ik zelf wel eens woorden of uitdrukkingen die ik zelf zó leuk vind, dat ik het liefst aan iedereen wil laten weten dat ik dat verzonnen heb. Maar, mag ik überhaupt wel met recht zeggen dat iets “mijn woord” of “mijn zin” is? Dat zou ik natuurlijk wel willen, maar zou ik een ander zo maar kunnen verbieden mijn quote te gebruiken? En hoe zit dat eigenlijk met die talloze Pinterest en Instagram afbeeldingen met inspirerende teksten erop? Zijn quotes überhaupt wel auteursrechtelijk beschermd?

Creatief woord?

Het auteursrecht op een werk ontstaat van rechtswege. Daar hoef je (gelukkig) niets voor te doen. Maar, zoals je misschien aanvoelt komen, moet er wel sprake zijn van een werk. In het artikel over hetwerkbegrip volgens het auteursrecht wordt dit uitgebreid toegelicht. Kort gezegd is er sprake van een werk wanneer de creatie (stuk tekst, liedje, beeld) niet is ontleend aan een ander werk en er bij het creëren van het werk creatieve keuzes zijn gemaakt. Met name dat laatste criterium, de creatieve keuze, is bij de quote of citaat een heet hangijzer. Wanneer is je uitspraak, woord of zin nu echt een product van een creatieve keuze? Het probleem met auteursrechten op korte zinnen, is dat er al snel sprake is van banaliteit of trivialiteit. Als de quote of zin eigenlijk tot de gewone spreektaal zou behoren, is er geen sprake van een werk. Dan had immers iedereen het gezegd kunnen hebben. Het is vaak te simpel.

Uniek taalgebruik

Een zin of uitdrukking moet zodanig speciaal zijn, dat het als mini werk kan worden gezien. Hoe langer de quote, hoe meer kans het heeft om vatbaar te zijn voor auteursrechtelijke bescherming. Hoe langer de tekst, hoe meer keuzes je maakt ten opzichte van het woordgebruik, de volgorde etc. en des te meer het de persoonlijke stempel van de maker draagt.

Dit klinkt heel theoretisch, dus zal ik proberen dit uit te leggen met een voorbeeld.

“Het regent hard” is normaal taalgebruik, dat zouden Henk en Ingrid ook zo gezegd hebben. Die zin is kortweg te simpel om door het auteursrecht beschermd te worden. Maar als ik het weer zou omschrijven als: “Een wonderlijke neerdaling van uitgelezen druppels die mijn huid kussen als een duizendtal natte engelen en mijn haren doen druipen als een kaars die reeds uren vlamt.”, dan is dat zodanig speciaal en niet-triviaal dat die zin niet in zijn geheel kan worden overgenomen zonder inbreuk te maken op mijn auteursrecht daarop.
In het algemeen geldt echter dat een pakkende zin (ook als die mooi is opgeschreven en met een dromerige filter erover is afgebeeld) niet auteursrechtelijk beschermd is, tenzij het een hele lange en/of speciale zin betreft.

Bekendheid

Wat niet relevant is voor de beoordeling of er auteursrecht rust op een quote of zin, is wie het gezegd heeft. Of het nu een bekend iemand is, zoals een spiritueel leider, politicus of schrijver of juist een onbekende blogger, dat maakt voor het auteursrecht niet uit.
De beroemde slogan waarmee Barak Obama President werd – Yes, We Can! -, kennen we waarschijnlijk allemaal. Deze zin is echter zo kort, en zo ‘gewoon’ dat er geen auteursrecht op kan rusten, ook al weten we allemaal wie deze zin zo veelvuldig gebruikte. Het doet ons, hier bij Charlotte’s Law, overigens ook wel sterk denken aan het antwoord van een klein geel bouwvakkertje op de vraag: “Can we fix it?”

Yes We Can - Obama en Bob the Builder

Quote of citaat als merk

Maar, dat een zin of quote geen auteursrechtelijke bescherming verdiend, betekend niet dat het geen andere intellectuele eigendomsrechten kan hebben. Het merkenrecht kent namelijk zo iets als een woordmerk. Een woord of zin, kan door de merkhouder zijn gedeponeerd. De zin “Just do it” is net zo gewoontjes als “Yes we can”, maar omdat het merkenrecht geen creativiteitsdrempel kent, kan Nike je wel verbieden om die zin te gebruiken als kleding wil verkopen met Just do it erop. Je mag de zin echter wel gewoon gebruiken als afsluiter van een motiverende blogpost. Ook onder je Instagram foto van je bezwete hoofd na een work out. Dan maak je immers geen inbreuk op het woordmerk van Nike omdat je het niet gebruikt om waren of producten te onderscheiden. Lees meer over de verschillen tussen het auteursrecht en het merkenrecht.

Hoe graag ik ook zou willen dat ik mijn momenten van verbale genialiteit kan beschermen door het gebruik er van te verbieden, zal mij dat helaas niet lukken. Quotes en citaten mogen naar hartelust gere- tweet, pint, gramt -en shared worden.

photo credit 1: Sharon Drummond via photopin cc
photo credit 2: RobertBasil via photopin cc

Lees ook:
Summer school: Waarom mag ik geen quote gebruiken?
Auteursrecht: Bloggen en het citaatrecht
Schrijver gebruikt op Facebook gevonden stukje tekst in boek

Voor het eerst verschenen op het blog van Charlotte’s Law – door Rosanna Funnekotter